Αχιλλέας

I

Μυθολογικός ήρωας του Τρωικού πολέμου, που έμεινε αθάνατος χάρη στην ομηρική ποίηση. Γιος του βασιλιά της θεσσαλικής Φθίας Πηλέα και της Νηρηίδας Θέτιδας, λατρευόταν σε πολλούς τόπους της αρχαίας Ελλάδας. Τη λατρεία αυτή μερικοί την αποδίδουν στο ότι ο Α. παρουσιάζεται ως θεός που εξανθρωπίστηκε αργότερα, και άλλοι στη μεγάλη δημοτικότητα που δημιούργησε γύρω από τη θρυλική προσωπικότητά του η Ιλιάδα, της οποίας ο Α. είναι ο μεγαλύτερος ήρωας. Σύμφωνα με παλιούς μύθους, τον Α. βύθισε η μητέρα του στη φωτιά για να τον κάνει άτρωτο, αλλά από το σώμα του έμεινε τρωτό ένα σημείο, η φτέρνα, απ’ όπου τον κρατούσε η Θέτις, όταν τον βύθιζε στις φλόγες. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου, δεν τον βύθισε στις φλόγες, αλλά στα ύδατα της Στυγός. Έπειτα τον παρέδωσε ο πατέρας του στον σοφό κένταυρο Χείρωνα, ο οποίος μεταξύ άλλων του έμαθε την τέχνη του κυνηγιού, την ιατρική, και ακόμα να παίζει λύρα και να τραγουδάει. Του έμαθε επίσης να περιφρονεί τον πλούτο, το ψέμα και να αντιστέκεται στα πάθη. Άλλες επικές παραδόσεις αφηγούνται τα κατορθώματα της νεανικής του ηλικίας, στα οποία φαίνεται να οφείλει και το επίθετο ωκύπους που αναφέρεται στην Iλιάδα, χωρίς όμως και να αιτιολογείται, ή μιλάνε για την περίοδο που ο ήρωας κρυβόταν στη Σκύρο ανάμεσα στις κόρες του βασιλιά Λυκομήδους, για να γλιτώσει από τον θάνατο που θα τον έβρισκε, σύμφωνα με μια προφητεία, στην Τροία, αν πήγαινε εκεί. Από τη Δηιδάμεια μάλιστα, μια από τις θυγατέρες του Λυκομήδους, ο Α. απέκτησε γιο, τον Νεοπτόλεμο. Ο Όμηρος αγνοεί αυτή την παράδοση και στην Ιλιάδα ο Α., βασιλιάς των Θεσσαλών Μυρμιδόνων, συμμετέχει με τη θέλησή του στην εκστρατεία της Τροίας, αλλά μια άγρια φιλονικία του με τον Αγαμέμνονα τον κάνει να αποσυρθεί για ένα διάστημα από τις μάχες. Ο θάνατος του αγαπημένου του φίλου, του Πάτροκλου, τον ξαναφέρνει και πάλι κοντά στους Έλληνες που μάχονται. Για να εκδικηθεί τον θάνατό του, σκοτώνει σε μία άγρια μονομαχία τον πρώτο πολεμιστή των Τρώων, τον Έκτορα, κι αυτό φαίνεται να έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου. Από την Οδύσσεια και από ποιήματα μαθαίνουμε για μεταγενέστερα από τον θάνατο του Έκτορα γεγονότα, όπως ο θάνατος της αμαζόνας Πενθεσίλειας, την οποία ο Α. ερωτεύτηκε την ώρα που τη σκότωνε, ή για τον θάνατο του ίδιου του Α. από τον Πάρι, που το βέλος του, οδηγημένο από τον Απόλλωνα, χτύπησε τον ήρωα στη φτέρνα. Για την κατοχή των όπλων του Α. φιλονίκησαν τότε ο Οδυσσέας με τον Αίαντα τον Τελαμώνιο.

Στην αρχαία τέχνη ο Α. εικονίζεται πάντοτε με τη μορφή νεαρού πολεμιστή στα διάφορα επεισόδια του μύθου. Πολλά τέτοια συναντούμε στη ζωγραφική των αρχαίων ελληνικών αγγείων, στις τοιχογραφίες της Πομπηίας (με τη Βρισηίδα ή ανάμεσα στις κόρες του Λυκομήδους), στην τορευτική, σε ρωμαϊκές σαρκοφάγους. Στον ηρωικό χαρακτήρα του Α., όπως τον παρουσιάζει ο Όμηρος, έμεινε πιστή η αρχαία ελληνική τραγωδία. Από τους Λατίνους, ο Στάτιος συνέθεσε την Αχιλληίδα, που έμεινε ημιτελής, στο 2o βιβλίο. Ανάμεσα στα μεταγενέστερα ποιητικά έργα, που ενέπνευσε ο μύθος του, εξαιρετική θέση κατέχει η Διήγησις του Aχιλλέως Αχιλληίς, έργο άγνωστου ποιητή, από τα παλαιότερα της νεοελληνικής λογοτεχνίας (πρέπει να γράφτηκε λίγο πριν από τα μέσα του 15ου αι.) που ο ήρωάς της όμως πολύ λίγο έχει να κάνει με τον ομηρικό ήρωα: μεταμορφωμένος σε ιππότη και μεταφερμένος σε ένα ελληνομεσαιωνικό περιβάλλον είναι ο ήρωας μιας ερωτικής ιστορίας, όπως άλλες ανάλογες της ίδιας περιόδου. Αχιλληίδα (1798-99) έγραψε και ο Γκαίτε, αλλά μόνο ένα απόσπασμα 651 στίχων έχει σωθεί. Πολλά μουσικά έργα έχει εμπνεύσει η μορφή του Α. μεταξύ των οποίων τη λυρική τραγωδία Αχιλλέας και Πολυξένη (1687) του ντε Καμπιστρόν με μουσική του Λουλί για την πρώτη πράξη και του Κολάς για τις άλλες τέσσερις· το περίφημο μουσικό δράμα του Π. Μεταστάσιου Ο Αχιλλέας στη Σκύρο (1736) με μουσική του Α. Καλντάρα· τις όπερες του Παϊζιέλο (1780) και του Κόπολα (1832)· το μπαλέτο-παντομίμα του Κερουμπίνι (1808) και ένα έργο του Τσιμαρόζα (Ο Αχιλλέας στην έφοδο της Τροίας).

Ο Αχιλλέας ετοιμάζεται για τη μάχη: τμήμα αγγείου του 6ου αι. π.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα).

II

(Αστρον.). Αστεροειδής που επισημάνθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1906. Το αστρικό φωτογραφικό του μέγεθος στη μέση αντίθεσή του είναι 16,0 και σε απόσταση μιας αστρονομικής μονάδας από τη Γη και 9,3 από τον Ήλιο.